نشانههای مــؤمــن (90)
«وَ لَا يَكْشِفُ سِرّاً»؛ مؤمن، هرگز راز پنهان را برملا نمیسازد.
این عبارت به این معناست که مؤمن رازهای خصوصی و امانتهای درونی دیگران را حفظ میکند و هیچگاه آنها را فاش نمیکند؛ حتی اگر فاش کردن آنها برایش منفعت داشته باشد یا تحتفشار باشد. این صفت نشاندهنده امانتداری و وفای به عهد در ایمان واقعی است.
حفظ اسرار در آیینه آیات و روایات
هر انسانی در زندگی فردی و اجتماعی خود، رازهای دارد که نباید بیرون داده شود. برخی از این اسرار مربوط به خود شخص و برخی مربوط به خانواده و یا جامعه اوست. امروزه با توجه به وجود ابزار پیشرفته و حساس جاسوسی و اطلاعاتی و کاربرد گسترده آنها برای دگرگونی سرنوشت ملتها، ضرورت رازداری، بدیهی و انکارناپذیر است و گذشته از آنکه فضیلتی اخلاقی به شمار میآید و در نیکبختی انسانها نیز تأثیر بسزایی دارد.
در قرآن کریم و روایات پیشوایان دین به مسئله توجه خاص و ویژهای شده است. قرآن کریم میفرماید: «يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا لا تَتَّخِذُوا بِطانَةً مِنْ دُونِكُمْ لا يَأْلُونَكُمْ خَبالاً»؛ اى كسانى كه ايمان آوردهايد! محرم اسرارى از غير خود، انتخاب نكنيد! آنها از هرگونه شرّ و فسادى در باره شما، كوتاهى نمىكنند. (آلعمران: 118). گرچه این آیه در مورد رازداری جامعهٔ اسلامی وایمانی در برابر جوامع غیر اسلامی است؛ اما میتوان در مورد رازهای فردی و خانوادگی نیز تطبیق نمود.
در آیه دیگر میخوانیم که خداوند یکی از همسران رسول اکرم را به دلیل افشای اسرار آن حضرت بهشدت مورد نکوهش قرار داده که نشان از اهمیت آن دارد: «وَ إِذْ أَسَرَّ النَّبِيُّ إِلى بَعْضِ أَزْواجِهِ حَديثاً فَلَمَّا نَبَّأَتْ بِهِ وَ أَظْهَرَهُ اللَّهُ عَلَيْهِ عَرَّفَ بَعْضَهُ وَ أَعْرَضَ عَنْ بَعْضٍ فَلَمَّا نَبَّأَها بِهِ قالَتْ مَنْ أَنْبَأَكَ هذا قالَ نَبَّأَنِيَ الْعَليمُ الْخَبيرُ»؛ (به خاطر بياوريد) هنگامى را كه پيامبر يكى از رازهاى خود را به بعضى از همسرانش گفت، ولى هنگامیکه وى آن را افشا كرد و خداوند پيامبرش را از آن آگاه ساخت، قسمتى از آن را براى او بازگو كرد و از قسمت ديگر خوددارى نمود؛ هنگامیکه پيامبر همسرش را از آن خبر داد، گفت: «چه كسى تو را از اين راز آگاه ساخت؟» فرمود: «خداوند عالم و آگاه مرا باخبر ساخت! (تحریم: 3).
در روایات اسلامی، رازداری و افشا نکردن آن، مکمل ایمان برشمرده شده است. امام علی (علیهالسلام) فرموده است: «جُمِعَ خَيْرُ الدُّنْيَا وَ الْآخِرَةِ فِي كِتْمَانِ السِّرِّ وَ مُصَادَقَةِ الْأَخْيَار»؛ خیر دنیا و آخرت در دو چیز جمع شده است: کتمان سرّ و دوستى با نیکان. (اختصاص، ص 218).
امام صادق (علیهالسلام) میفرماید: «امْتَحِنُوا شِيعَتَنَا عِنْدَ ثَلَاثٍ عِنْدَ مَوَاقِيتِ الصَّلَاةِ كَيْفَ مُحَافَظَتُهُمْ عَلَيْهَا وَ عِنْدَ أَسْرَارِهِمْ كَيْفَ حِفْظُهُمْ لَهَا عِنْدَ عَدُوِّنَا وَ إِلَى أَمْوَالِهِمْ كَيْفَ مُوَاسَاتُهُمْ لِإِخْوَانِهِمْ فِيهَا»؛ شیعیان ما را با سه چیز امتحان کنید، یکى با وقت نماز که چگونه آن را حفظ میکنند (آیا نمازها را اول وقت میخوانند) و دیگر با اسرارى که نزد آنها است چگونه آن را از دشمنان ما محافظت مینمایند و سوم نسبت به اموالشان، آیا مواسات با برادران دینى خود در آن دارند؟ (خصال، ج 1، ص 103).
امام رضا (علیهالسلام) فرموده است: «لَا يَكُونُ الْمُؤْمِنُ مُؤْمِناً حَتَّى يَكُونَ فِيهِ ثَلَاثُ خِصَالٍ سُنَّةٌ مِنْ رَبِّهِ وَ سُنَّةٌ مِنْ نَبِيِّهِ وَ سُنَّةٌ مِنْ وَلِيِّهِ فَأَمَّا السُّنَّةُ مِنْ رَبِّهِ فَكِتْمَانُ سِرِّهِ وَ أَمَّا السُّنَّةُ مِنْ نَبِيِّهِ فَمُدَارَاةُ النَّاسِ فَإِنَّ اللَّهَوَ أَمَّا السُّنَّةُ مِنْ وَلِيِّهِ فَالصَّبْرُ فِي الْبَأْساءِ وَ الضَّرَّاءِ»؛ تا سه خصلت در مؤمن نباشد، مؤمن نيست: خصلتى از پروردگارش، خصلتى از پيامبرش (صلیالله علیه و آله) و خصلتى از ولىّ خدا. امّا خصلت پروردگارش، نهفتن راز است؛ و خصلت پيامبر خدا (صلیالله علیه و آله)، ملايمت با مردم است؛ و خصلت ولىّ خدا، شكيبايى در تنگنا و سختى است. (کافی، ج 2، ض 241).
آنچه ذکر شد نمونههای از اهتمام ائمه معصومین (علیهمالسلام) در باره حفظ رازداری و پنهان ماندن اسرار بود که بهعنوان نمونه آورده شده است. به قول سعدی شیرازی»
منه در میان، راز، با هر کسی که جاسوسِ همکاسه دیدم بسی
اگر جز تو داند که عزم تو چیست بر آن رأی و دانش بباید گریست
نتیجه:
در آموزههای اخلاقی اسلام، ایمان نهتنها به باور قلبی بلکه به رفتار و اخلاق نیکو نیز بستگی دارد. یکی از بارزترین ویژگیهای اخلاقی مؤمن رازداری و حفظ اسرار است. امام علی (علیهالسلام) در روایت همّام، ضمن برشمردن صفات مؤمن، میفرماید: «لَا يَهْتِكُ سِتْراً وَ لَا يَكْشِفُ سِرّاً»؛ یعنی مؤمن نه پردهدر است و نه راز دیگران را فاش میکند. اگرچه این دو فراز نزدیک به هم به نظر میرسند، اما هرکدام دامنه معنایی و کارکردی مجزایی دارند.