نشانههای مــؤمــن (86)
«سَاعٍ فِي الْأَرْضِ»؛ کوشش کننده است در زمین.
زمین برای انسان مؤمن، تنها جغرافیایی برای زندگی نیست؛ میدان وسیعی است برای تلاش، خدمت و اثبات بندگی. تعبیر «سَاعٍ فِي الْأَرْضِ» در کلام امام علی (علیهالسلام) فراتر از معنای ظاهری تحرک است، بلکه به پویایی، همت و حضور هدفمند درصحنهٔ زندگی اشاره دارد. مؤمن حقیقی، انسان فعال و اثرگذار است؛ نه در حصار انزوا گرفتار میشود و نه بیجهتی و بیهدف گام برمیدارد. او باارادهٔ استوار، برنامهٔ روشن و نیتی خالص، در مسیر آبادانی و اصلاح حرکت میکند.
قرآن کریم این تلاش هدفمند را چنین میستاید:«وَ مَنْ أَرادَ الْآخِرَةَ وَ سَعى لَها سَعْيَها وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَأُولئِكَ كانَ سَعْيُهُمْ مَشْكُوراً»؛ و آنکس كه سراى آخرت را بطلبد و براى آن سعى و كوشش كند- درحالیکه ايمان داشته باشد- سعى و تلاش او، (از سوى خدا) پاداش داده خواهد شد. (اسراء: 19). از این نگاه، «سَاعٍ فِي الْأَرْضِ» بودن، نشانهٔ مسئولیتپذیری و تعهد اجتماعی مؤمن است؛ مؤمن که خود را مصداق «إِنِّي جاعِلٌ فِی الْأَرْضِ خَليفَة» میداند. (بقره: 30). ازاینرو، زمین خدا را بستری مناسب برای رشد و تکامل و کشتزاری برای جهان آخرت میداند و باید در آن بذر خیر بکارد و ثمر نیکو درو کند.
تعبیر «سَاعٍ» از ریشهٔ «سَعْي» به معنای حرکت همراه با کوشش و پیگیری است. در کاربرد قرآنی و روایی، این واژه در صورت بار ارزشی دارد که جهت آن، با نیت و هدف فرد مشخص شود. اگر این سعی به نیت خیر و در مسیر حق و اصلاح باشد، عبادتی بزرگ محسوب میگردد و اگر در جهت فساد و تباهی باشد، گناهی سنگین به شمار میآید.
در این سخن امام علی (علیهالسلام) «سَاعٍ فِي الْأَرْضِ» در شمار نشانههای مؤمن آمده است؛ یعنی او اهل رکود و بیتحرکی نیست. ایمان واقعی، نیروی محرکهٔ درونی ایجاد میکند که انسان را به کار، خدمت، آبادانی و اصلاح سوق میدهد.
قرآن کریم، تلاش برای آخرت را با دو شرط میپذیرد: نیت اخروی و ایمان. این دو شرط سبب میشود حتی کارهای روزمره، اگر برای خدا انجام شود، رنگ عبادت به خود میگیرد.
دوبعدی بودن تلاش مؤمن
تلاشدر زندگی مؤمن در زمین دو بُعد اساسی دارد:
۱. بُعد دنیوی: کوشش برای آبادانی، عمران، تولید، رفع نیاز محرومان و ایجاد رفاه عمومی. روایات بسیاری کار و تلاش برای تأمین معاش خانواده را عبادت دانستهاند. رسول اکرم (صلیالله علیه و آله) میفرماید: «الْكَادُّ عَلَى عِيَالِهِ كَالْمُجَاهِدِ فِي سَبِيلِ اللَّهِ»؛ کسی که برای تأمین زندگی خانوادهاش تلاش میکند، همانند مجاهد درراه خداست.(عدة الداعی و نجاح الساعی، ص 82).
۲. بُعد اخروی: در این نگاه،سعی برای اصلاح روابط انسانی، گسترش اخلاق نیک، آموزش و تربیت و جلوگیری از ظلم و فساد، همه و همه برای جهان آخرت و تقرب در نزد پروردگار است.
به فرمودهٔ پیامبر اکرم (صلیالله علیه و آله): «اعْمَلْ لِدُنْيَاكَ كَأَنَّكَ تَعِيشُ أَبَداً وَ اعْمَلْ لآِخِرَتِكَ كَأَنَّكَ تَمُوتُ غَداً»؛ براى دنيايت چنان کارکن كه گويى تا ابد زنده خواهى ماند،وبراى آخرتت چنان کارکن كهگويى همين فردا میمیری . (مجموعه ورام، ج 2،ص 234).
نکتهٔ مهمآن است که در منطق اسلام، کار و تلاش در زمین، وقتی ارزشمند است که با نیت پاک ودر جهت رضای خدا باشد. ممکن است دو نفر کار مشابهی انجام دهند، اما یکی نزد خدامقبول و دیگری مردود باشد؛ معیار، نیت و جهت حرکت است.
نتیجه:
«سَاعٍ فِي الْأَرْضِ» تصویری روشن از مؤمن فعال، مسئول و خدمتگزاراست؛ انسانی که زمین را میدان مأموریت خود میبیند، نه محل آسایش و بیهدفی. مؤمن،هم در آبادانی دنیوی و اقتصادی میکوشد و هم در ساختن جهان اخروی تلاش بیوقفه دارد. تلاشش نه برای برتریجویی و انباشتن مال، بلکه برای رضای خدا و اصلاح امور مردماست. چنین انسانی مصداق سخن پیامبر اعظم (صلیالله علیه و آله) «خَيْرُ النَّاسِ أَنْفَعُهُمْلِلنَّاسِ». (نهج الفصاحه، ص 469). خواهد بود و هرلحظهٔ عمرش، سرمایهای است که بهسود دنیا و آخرت خرج میشود. این تلاشِ پیوسته، نهتنها نشانهٔ ایمان اوست، بلکهبهمثابهٔ شکرگزاری عملی از نعمتهای الهی است؛ چراکه بهترین شکر نعمت، بهکارگیریآن در مسیر خیر و نفع مردم است.