نشانه‌های مــؤمــن (84)
«وَ لَا يَحِيفُ بَشَراً»؛ مؤمن بر هیچ‌کس ستم نکند.
در زندگی فردی و اجتماعی انسان، رعایت عدالت و پرهیز از ستم، ازجمله معیارهای برجستهٔ دین‌داری و نشانه‌های ایمان راستین است. هرگاه قدرت، موقعیت یا احساسات بر رفتار انسان سایه افکند، زمینهٔ ظلم به دیگران فراهم می‌شود؛ اما مؤمن واقعی، نه در حال خشم و نه در زمان قدرت، از مرز انصاف نمی‌گذرد.
فراز «وَ لا یَحِیفُ بَشَراً» از نشانه‌های درخشان شخصیت مؤمن است که نشان می‌دهد او در هیچ شرایطی به کسی ستم روا نمی‌دارد. واژهٔ «حِیف» در اینجا، به معنای ظلم و جور است و کاربرد «بَشَراً» نشان‌دهندهٔ گسترهٔ همگانیِ این صفت است؛ یعنی مؤمن به هیچ انسانی – خواه دوست و خواه دشمن – ظلم نمی‌کند. این ویژگی، جلوه‌ای از عدالت فراگیر و اخلاق انسانی در حیات مؤمنانه است که ریشه در شناخت عمیق از خداوند عادل و رعایت حقوق بندگان دارد. در این بخش، به تحلیل این ویژگی از منظر قرآن و روایات می‌پردازیم.
ظلم و ستم در آیینه قرآن و روایات
در قرآن کریم، مصداق‌های زیادی بیان‌شده است؛ «وَ مَنْ يَتَعَدَّ حُدُودَ اللَّهِ فَأُولئِكَ هُمُ الظَّالِمُون»؛ و كسانى كه از حدود [احكام] الهى تجاوز كنند، آنان همان ستمکاران‌اند. (بقره: 229).«وَ الْكافِرُونَ هُمُ الظَّالِمُون»؛ و كافران، خود ستمگرند؛ (هم به خودشان ستم مىكنند، هم به ديگران). (بقره: 254). «مَنْ لَمْ يَحْكُمْ بِما أَنْزَلَ اللَّهُ فَأُولئِكَ هُمُ الظَّالِمُون»؛ هر كس به احكامى كه خدا نازل كرده حكم نكند، ستمگر است. (مائده: 45)؛ و هر نوع ستمگری عذاب شدید و دردناکی را در پی دارد.
«وَ مَنْ يَظْلِمْ مِنْكُمْ نُذِقْهُ عَذابًا كَبيرًا»؛ هر كس از شما ظلم كند، عذاب شديدى به او می‌چشانیم. (فرقان: 19).
اما آنچه به‌عنوان نشانه و ویژگی مؤمن در کلام امام علی (علیه‌السلام) بیان‌شده است، ظلم و ستم بر بشریت است و از نشانه‌های مؤمن این است که بر هیچ بشری ستم روا نمی‌دارد.
در روایات پیشوایان معصوم (علیهم‌السلام) این پدیده شوم اجتماعی را از ابعاد مختلف بیان نموده‌اند؛ در اینجا به چند نمونه از پیامدهای ناگوار آن اشاره می‌شود.
پيامبر اکرم (صلی‌الله علیه و آله) می‌فرماید: «إِيَّاكُمْ وَ الظُّلْمَ فَإِنَّهُ يُخَرِّبُ قُلُوبَكُمْ»؛ از ستم كردن بپرهيزيد، كه آن دل‌های شمارا ويران می‌کند. (صحيفه امام رضا (علیه‌السلام)، ص 48).
و نیز از آن حضرت است: «إِيَّاكُمْ وَ الظُّلْمَ فَإِنَّ الظُّلْمَ ظُلُمَاتٌ يَوْمَ الْقِيَامَةِ»؛ از ظلم بپرهیزید، زیرا ظلم در روز قیامت به‌صورت تاریکی‌ها خواهد بود.(جامع الأخبار (للشعيري)، ص 155).
امام علی (علیه‌السلام) فرموده است: «الظُّلْمُ يُزِلُ الْقَدَمَ وَ يَسْلُبُ النِّعَمَ وَ يُهْلِكُ الْأُمَمَ»؛ ستم، قدم را می‌لغزاند، نعمت‌ها را سلب می‌کند و ملت‌ها را به نابودى می‌کشاند. (عيون الحكم و المواعظ، ص 52).
همچنین بیان نموده است «الظُّلمُ تَبِعاتٌ مُوبِقاتٌ»؛ ستمگرى، پيامدهايى مُهلك دارد. (تصنيف غررالحکم و درر الكلم، ص 457).
امام باقر (علیه‌السلام) فرموده است: «ما انتَصَرَ اللّه ُ مِن ظالِمٍ إلاّ بظالِمٍ و ذلكَ قولُهُ عَزَّ و جلَّ: «و كذلكَ نُوَلِّي بَعضَ الظَّالِمِينَ بَعضاً» (الأنعام: ۱۲۹)؛ خداوند هیچ‌گاه از ستمگر انتقام نگرفت، مگر به‌وسیله ستمگرى ديگر و اين سخن خداوند عزّ و جلّ است كه فرمود: «و بدین‌سان ستمگران را به سزاى اعمالى كه می‌کنند بر يكديگر مسلّط می‌سازیم. (بحار الأنوار، ج 75، ص 321).
نتیجه:
در «وَ لَا يَحِيفُ بَشَراً»، اوج پایبندی مؤمن به عدالت و پرهیز از هرگونه ستم‌کاری تصویر شده است. مؤمن واقعی در پرتو ایمان به خدای عادل، خود را مجاز به هیچ‌گونه ظلمی بر هیچ انسانی نمی‌بیند؛ نه از سر دشمنی، نه در حال خشم و نه در زمان قدرت. تأکید واژهٔ «بَشَراً» بر شمول این عدالت نسبت به همه انسان‌ها، نشان‌دهندهٔ عمق اخلاق‌مداری و مسئولیت‌پذیری اجتماعی مؤمن است. از نگاه قرآن و روایات، ظلم همواره نشانهٔ خروج از حدود الهی و زمینه‌ساز خشم و عذاب پروردگار است؛ و پیشوایان دین، آن را عامل ویرانی دل، نابودی نعمت‌ها و سقوط ملت‌ها دانسته‌اند. پس رعایت عدالت در همه حال، نه‌تنها از نشانه‌های ایمان، بلکه رمز سلامت جامعه و ضامن نجات فرد در دنیا و آخرت است.