نشانه‌های مــؤمــن (74)
«وَ لَا يَنْكِی الطَّمَعُ قَلْبَهُ»؛ طمع، قلب مؤمن را نمی‌خراشد.
ینکی: از ریشه «نَکْی» به معنای آسیب رساندن، خراش دادن، یا جراحت واردکردن است. (لسان العرب، ج 1، ص 174).
این فراز کوتاه، در عین ایجاز، تصویری ژرف از سلامت روحی و قناعت قلبی مؤمن ارائه می‌دهد.
قلبِ مؤمن، میدان جنگ طمع‌ها و وسوسه‌ها نیست؛ چراکه نور ایمان، فضای درون او را آرام کرده و به او قناعت و اطمینان بخشیده است. طمع، همچون خاری در دل انسان‌های دنیازده فرو می‌رود، اما به ساحت روح مؤمن راهی ندارد.
امام (علیه‌السلام) نمی‌فرماید مؤمن طمع نمی‌ورزد، بلکه می‌فرماید طمع به قلب او آسیب نمی‌زند؛ یعنی ممکن است وسوسهٔ طمع و زیاده‌خواهی از بیرون سر بزند، اما قلب مؤمن به‌قدری محکم و استوار است که نمی‌گذارد طمع در آن رسوخ کند و آن را مجروح سازد.
امام باقر (علیه‌السلام) می‌فرماید: «أَتَى رَسُولَ اللَّهِ (صلی‌الله علیه و آله) رَجُلٌ فَقَالَ عَلِّمْنِي يَا رَسُولَ اللَّهِ فَقَالَ إِيَّاكَ وَ الطَّمَعَ فَإِنَّهُ الْفَقْرُ الْحَاضِرُ»؛ شخصی نزد رسول خدا (صلی‌الله علیه و آله) آمده عرض کرد: ای رسول خدا! به من چیزی بیاموزید. حضرت در جواب فرمودند، بپرهیز و بر حذر باش از طمع و چشم‌داشت به آنچه در دست دیگران است که هوس کنی تو هم داشته باشی که این خود فقر و نیاز حاضر است. (المحاسن، ج 1، ص 16).
امام سجاد (علیه‌السلام) می‌فرماید: «رَأَيْتُ الْخَيْرَ كُلَّهُ قَدِ اجْتَمَعَ فِي قَطْعِ الطَّمَعِ عَمَّا فِي أَيْدِي النَّاسِ وَ مَنْ لَمْ يَرْجُ النَّاسَ فِي شَيْءٍ وَ رَدَّ أَمْرَهُ إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فِي جَمِيعِ أُمُورِهِ اسْتَجَابَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَهُ فِي كُلِّ شَيْءٍ»؛ تمام خير و نيكى را ديدم كه در بريدن طمع از دست مردم است و هر كه هيچ اميدى بمردم نداشته باشد و امرش را در هر كارى به خدای عز و جل واگذارد، خداى عز و جل در هر چيزى او را اجابت كند. (کافی، ج 2، ص 148).
امام صادق (علیه‌السلام) بیان نموده است: «شِيعَتُنَا مَنْ لَا يَهِرُّ هَرِيرَ الْكَلْبِ وَ لَا يَطْمَعُ طَمَعَ الْغُرَاب»؛ شيعيان ما مانند سگ، پرخاش گر و مانند كلاغ، طمع‌کار نيستند. (کافی، ج 2، ص 238).
این روایات به ویژگی‌های اخلاقی و رفتاری شیعیان اشاره دارد که باید از حرص و طمع دوری کنند و در برابر مشکلات، صبور و آرام باشند و چشم طمع به مال و ثروت دیگران نداشته باشند.
نتیجه:
امام علی (علیه‌السلام) در این تعبیر لطیف «وَ لَا يَنْكِی الطَّمَعُ قَلْبَهُ»، طمع را همچون تیغی پنهان تصویر می‌کند که بسیاری از دل‌ها را خراش داده و جراحت‌هایی ژرف بر جان انسان‌ها نشانده است؛ اما دلِ مؤمن، با زره قناعت از خراشِ این تیغ مصون می‌ماند.
طمع، روح انسان را فرسوده، عزت او را مخدوش و دین او را به خطر می‌اندازد؛ اما دل مؤمن واقعی، با زره قناعت، زینت توکل و صفای ایمان، در برابر خراش‌های طمع مصون است. مؤمن، آزاد از بندِ خواستن‌های حقیرانه و آسوده‌دل از گرفتاری در امیال سیری‌ناپذیر است.