نشانه‌های مــؤمــن (73)
«لَا يَخْرِقُ الثَّنَاءُ سَمْعَهُ»؛ تعریف و ستایش دیگران، گوش او را نمی‌درد، او را از خود، بی‌خود نمی‌کند.
این تعبیر کنایی، از یک نوع وقار و ثبات روانی خبر می‌دهد. انسان‌های ضعیف‌النفس، در برابر تمجید دیگران، دچار دگرگونی‌های شدید روحی می‌شوند؛ یا مغرور می‌گردند، یا دست از خودسازی برمی‌دارند و یا در دام خودنمایی می‌افتند؛ اما انسان مؤمن، در پرتوی عقل و ایمان، تعادل خود را حفظ می‌کند. مؤمن می‌داند که زبان مردم، گاه به‌حق و گاه به‌ناحق، مدح می‌گوید. پس خوشی او از ستایش، نه از روی خودپسندی بلکه از روی لطف الهی و پذیرش نعمت الهی است؛ و درعین‌حال، فریب تعریف و تمجید را نمی‌خورد.
مؤمن و ستایش دیگران
امیرالمؤمنین علی (علیه‌السلام) در فرازی از خطبهٔ نسبتاً طولانی، در نکوهش منافقان می‌فرماید: «يَتَقَارَضُونَ الثَّنَاءَ وَ يَتَرَاقَبُونَ الْجَزَاءَ»؛تعریف و تمجید را میان خود وام می‌دهند و در انتظار پاداش آن می‌مانند.(نهج‌البلاغه، خطبه 194).
آری، این‌گونه ستایش‌های حساب‌شده و تصنعی، از ویژگی‌های اهل نفاق است که برای فریب دادن مردم و ساختن چهره‌های دروغین به کار می‌رود؛ مؤمن حقیقی از این آلودگی به دور است.
خدای متعال نیز در نکوهش روحیه‌ی ریاکارانه‌ی برخی افراد، در قرآن می‌فرماید: «لا تَحْسَبَنَّ الَّذينَ يَفْرَحُونَ بِما أَتَوْا وَ يُحِبُّونَ أَنْ يُحْمَدُوا بِما لَمْ يَفْعَلُوا فَلا تَحْسَبَنَّهُمْ بِمَفازَةٍ مِنَ الْعَذابِ وَ لَهُمْ عَذابٌ أَليمٌ»؛ گمان مبر آن‌ها كه از اعمال (زشت) خود خوشحال مىشوند و دوست دارند در برابر كار (نيكى) كه انجام ندادهاند موردستایش قرار گيرند، از عذاب (الهى) بركنارند! (بلكه) براى آن‌ها، عذاب دردناكى است! (آل‌عمران: 188).
این آیه، پرده از مرض ریاکاری و خودشیفتگی برخی افرادبرمی‌دارد؛ مردمانی که با ظاهر‌سازی، لبخند، نمایش و ادعا، می‌خواهند در نگاه دیگران بزرگ و محبوب جلوه کنند، بی‌آنکه در باطن چیزی از صدق و راستی داشته باشند.
اما مؤمن واقعی از مدحی که سزاوار آن نیست، شرم دارد. نه‌تنها از آن لذت نمی‌برد، بلکه آن را تلنگری برای اصلاح نفس می‌بیند. اگر سخن نیکی شنید، به آنچه پیامبر اعظم (صلی‌الله علیه و آله) به امام علی توصیه فرموده است عمل می‌کند: «يَا عَلِيُّ إِذَا أُثْنِيَ عَلَيْكَ فِي وَجْهِكَ فَقُلِ اللَّهُمَ اجْعَلْنِي خَيْراً مِمَّا يَظُنُّونَ وَ اغْفِرْ لِي مَا لَا يَعْلَمُونَ وَ لَا تُؤَاخِذْنِي بِمَا يَقُولُون»؛ اى على: وقتی‌که در حضور ثنايت گفتند، بگو: بار خدايا مرا بهتر ازآنچه فكر مىكنند قرار ده و از خطاهایی كه اينان بىخبرند چشم پوش و به آنچه مىگويند مؤاخذهام مفرما. (تحف العقول، ص 12).
آری، انسان مؤمن، نه مغرور از مدح، نه مأیوس از بی‌مهری مردم است؛ زیرا نگاه او تنها به رضایت الهی است، نه به کف زدن‌های زودگذر دیگران. دقیقاً این همان روشی است که امام علی (علیه‌السلام) در برابر مدح و ستایش دیگران انجام می‌داده است: «وَ مَدَحَهُ قَوْمٌ فِي وَجْهِهِ فَقَالَ اللَّهُمَّ إِنَّكَ أَعْلَمُ بِي مِنْ نَفْسِي وَ أَنَا أَعْلَمُ بِنَفْسِي مِنْهُمْ اللَّهُمَّ [اجْعَلْنِي] اجْعَلْنَا خَيْراً مِمَّا يَظُنُّونَ وَ اغْفِرْ [لِي] لَنَا مَا لَا يَعْلَمُون»؛ (آنگاه‌که گروهى او را ستايش كردند) فرمود: بار خدايا تو مرا از خودم بهتر مىشناسى و من خود را بيشتر از آنان مىشناسم خدايا مرا ازآنچه اينان مىپندارند، نيكوتر قرار ده و آنچه را كه نمىدانند بيامرز (نهج‌البلاغه، حکمت 100).
ستایش دیگران، باید انسان را بیشتر به تفکر و مراقبه وادارد که آیا واقعاً این صفات در من هست؟ این حالت، از نشانه‌های تواضع درونی و بینش عمیق معنوی مؤمن است. مؤمن، با آن‌که ممکن است مورد تحسین قرار گیرد، اما اسیر واژه‌ها نمی‌شود. نه گوشش از ستایش کر می‌شود و نه دلش از غرور پر. او همواره خود را در پیشگاه خدایی می‌بیند که از نیت‌ها و باطن‌ها آگاه است؛ نه در معرض نگاه ستایشگرانی که ظاهر را می‌نگرند.
نتیجه:
مؤمن حقیقی، در برابر ستایش دیگران، دچار خودباختگی و غرور نمی‌شود؛ زیرا گوش جان او از تعادل روانی، شناخت واقعی خویشتن و آگاهی از فریب‌های زبان مردم برخوردار است. او مدح دیگران را به دیده لطف الهی می‌نگرد، نه مایه فخر و خودپسندی. ستایش ناحق را آلودگی نفاق می‌داند و آن را نمی‌پذیرد.
قرآن نیز کسانی را نکوهش می‌کند که به سبب کارنکرده، خواهان تمجیدند. مؤمن نه‌تنها از این روحیه برکنار است، بلکه با شنیدن ثنا، به اصلاح نفس و دعا برای ستر عیوب خویش می‌پردازد؛ چنان‌که پیامبر اکرم (صلی‌الله علیه و آله) و امام علی (علیه‌السلام) نیز در برابر مدح، چنین واکنشی داشتند. واکنش مؤمن به ستایش، نشانه‌ای از تواضع، بیداری درونی و بینش توحیدی اوست. او رضایت خدا را بر رضایت مردم مقدم می‌دارد و خود را اسیر نگاه دیگران نمی‌سازد. چنین انسانی از دام ریا، غرور و خودفریبی، در امان می‌ماند.