نشانه‌های مــؤمــن (50)
« وَ لَا مُتَعَمِّقٌ»؛ در موضوعات بی‌فایده و به‌دردنخور وارد نمی‌شود و از عمیق شدن در مسائل بی‌اساس اجتناب می‌کند
.
از ویژگی‌های مهم مؤمن، خردمندی و پرهیز از افراط در تفکر بی‌ثمر است. در فرهنگ دینی، «تعمّق» اگر به معنای اندیشیدن عمیق درآیات الهی باشد، ارزشمند است؛ اما اگر تعمق، درگیر شدن در چیزهای بی‌فایده یا بحث‌های بی‌نتیجه و جدل‌های بی‌حاصل باشد، نکوهیده شده است. برخی افراد به نام «تفکر»، در مسائلی فرو می‌روند که نه دردی از آنان دوا می‌کند، نه گره‌ای از کار بشر می‌گشاید، بلکه گاه موجب وسواس، تردید و انحراف از مسیر صحیح ایمان می‌شود. مؤمن، دانا و موقع‌شناس است؛ می‌داند چه مسائلی را باید کاوید و از چه موضوعاتی باید گذشت. او خود را در باتلاق تعمقات بی‌ثمر نمی‌اندازد و حقیقت را در سادگی و صفای دل می‌جوید، نه در ظواهر فریبنده و جدل‌های بی‌پایه.
«وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ يُجادِلُ فِي اللَّهِ بِغَيْرِ عِلْمٍ وَ لا هُدىً وَ لا كِتابٍ مُنيرٍ»؛ و گروهى از مردم، بدون هيچ دانش و هيچ هدايت و كتاب روشنى بخشى، درباره خدا مجادله مىكنند! (حج: 8).
این آیه کسانی را که بدون علم و منطق، وارد بحث‌هایی بی‌پایه و بی‌حاصل می‌شوند مورد نکوهش قرار داده است. مؤمن، هرگز گرفتار جدل‌های بی‌ثمری که بدون آگاهی و علم صورت بگیرد نمی‌شود.
امیرالمؤمنین علی (ع) تعمّق و کنجکاوی بی‌ثمر و دروغین را یکی از ستون‌های کفر معرفی کرده است: «وَ الْكُفْرُ عَلَى أَرْبَعِ دَعَائِمَ عَلَى التَّعَمُّقِ وَ التَّنَازُعِ وَ الزَّيْغِ وَ الشِّقَاقِ فَمَنْ تَعَمَّقَ لَمْ يُنِبْ إِلَى الْحَقِّ»؛ و كفر بر چهارستون پايدار است: كنجكاوى دروغين، ستيزهجويى و جدل، انحراف از حق و دشمنى كردن، پس آن‌کس كه دنبال توهّم و كنجكاوى دروغين رفت به‌حق نرسيد. (نهج‌البلاغه، حکمت 31).
این روایت ناظر به افرادی کفرپیشه‌ای است که در دین از مرز اعتدال خارج می‌شوند و با ریزبینی‌های بی‌ثمر، مسیر هلاکت را بر خود هموار می‌سازند.
در بیان دیگر امام علی (ع) تعمَق بی‌ثمر را شاخه‌ای از غلو معرفی‌شده است که هیچ‌گاه به هدف نمی‌رسد: «وَ الْغُلُوُّ عَلَى أَرْبَعِ شُعَبٍ عَلَى التَّعَمُّقِ بِالرَّأْيِ وَ التَّنَازُعِ فِيهِ وَ الزَّيْغِ وَ الشِّقَاق فَمَنْ تَعَمَّقَ لَمْ يَنْتَهِ إِلَى الْحَقِّ وَ لَمْ يَزِدْهُ إِلَّا غَرَقاً فِي الْغَمَرَاتِ »؛ «غلو» را نيز چهار شعبه است: تعمق (موشکافی‌های وسوسهانگيز)، نزاع، زيغ (کج‌روی)، «شقاق» (تفرقهاندازى). هر كه تعمق كند (و توسن انديشه را در مسائل خارج از توانائى فكرت رها كند) به‌حق نرسد و جز غرقه شدن در گرداب‌های (حيرت) چيزى نيفزايد. (وسائل الشيعة، ج15، ص 342).
پیامبر اکرم (ص) دربارهٔ تعمَق بی‌مورد و بی‌ثمر فرموده است: «هَلَكَ المُتَنَطِّعُونَ»؛هلاک شدند آنان که در دین سخت‌گیری و تعمق بی‌جا می‌کنند. (الفايق في غريب الحديث، ج3، ص 308).
نتیجه:
مؤمن راستین، انسان متعادل، عاقل و اهل بصیرت است. او به‌جای آن‌که در پیچ‌وخم‌های فکری بی‌ثمر فرورود، مسیر روشن عقل و هدایت الهی را می‌پیماید. نه اهل جدال‌های بی‌فایده است و نه ذهن خود را به زباله‌دان پرسش‌های بی‌ثمر آلوده می‌سازد. سلامت فکر و صفای ایمان، درگرو همین اجتناب از «تعمق بی‌جا» است؛ همان چیزی که این ویژگی از مؤمن را ممتاز و ارزشمند ساخته است؛ بنابراین، سخن علوی، روشن می‌سازد که ورود به مسائل بی‌اساس و بی‌نتیجه، ایمان انسان را به‌جای تقویت، دچار تزلزل می‌سازد و مؤمن واقعی اهل چنین تعمَق بی‌ثمر نیست.
ادامه دارد