نشانه‌های مــؤمــن (29)
إِنْ ضَحِكَ لَمْ يَخْرَق: وقتی می‌خندد، خنده‌اش بی‌پروا و بی‌پرده نیست.
«خَرَقَ» در لغت، به معنای شکافتن، پاره کردن و نیز تجاوز از حدود عرف و ادب است. «لم یَخرَق» یعنی خنده‌اش با بی‌حیایی، فریاد، تمسخر، یا سبک‌سری همراه نیست و حریم‌ها را نمی‌شکند.
خنده همراه باوقار
در فرهنگ دینی، مؤمن نه‌فقط در عبادت، بلکه در رفتارهای سادهٔ چون خندیدن نیز صاحب مرز و شخصیت است. اگر بخندد، خنده‌اش به هیاهو نمی‌کشد، صدایش حریم را نمی‌شکند، آبروی کسی را نمی‌برد، فضای مجلس را سبک نمی‌کند و وقار جمع را از بین نمی‌برد. او با خنده‌اش نه دیگران را تحقیر می‌کند، نه خود را ضایع می‌سازد.
خنده یکی از جلوه‌های طبیعی شادی و فرح در انسان است، اما مؤمن حتی در شادترین حالات نیز مرزهای ادب، وقار و متانت را رعایت می‌کند. خنده‌اش نه از روی تمسخر است، نه به سبک سَبک‌سران؛ نه چنان پر صداست که فریاد شود و نه چنان بی حدّ و مرز است که شأن انسانِ دین‌دار را بشکند.
در این فراز، امام علی (ع) از خنده‌ای سخن می‌گوید که مرزهای ادب و وقار را نمی‌شکند: «إِنْ ضَحِكَ لَمْ يَخْرَقَ». تعبیر «لم یخرق» اشارهٔ ظریف به خنده‌ای است که هرچند ممکن است بر لب جاری شود، اما حریم شخصیت، حرمت دیگران و شأن مجلس را نمی‌درَد. امام علی (ع) نمی‌فرماید: «لا یضحک»، بلکه می‌فرماید: اگر خندید، نمی‌شکند؛ یعنی خنده، اگرچه در جای خود پسندیده و نیاز انسانی است، اما باید با میزانِ شخصیت ومرزِ حرمت همراه باشد.
امام صادق (ع) می‌فرماید: «الْقَهْقَهَةُ مِنَ الشَّيْطَانِ»؛ قهقهه (خنده شدید و بلند) از شیطان است. (كافی، ج2: 664).
و نیز آن حضرت فرموده است: «إِنَّ مِنَ الْجَهْلِ الضَّحِكَ مِنْ غَيْرِ عَجَب»؛ بدون تعجب خندیدن، از نادانی است. (كافی، ج2:664).
پیامبر اکرم (ص) می‌فرماید: «كَثْرَةُ الضَّحِكِ تَمْحُو الْإِيمَان»؛ خنده زياد، ايمان را محو می‌کند. (وسائل الشيعة، ج12: 119)؛ و نیز آن حضرت فرموده است: «إِيَّاكَ وَ كَثْرَةَ الضَّحِكِ فَإِنَّهُ يُمِيتُ الْقَلْبَ»؛ زنهار از خنده زياد، كه آن دل را می‌میراند. (خصال، ج2: 526).
حضرت داود به فرزندش حضرت سلیمان چنین توصیه نموده است: «يَا بُنَيَ، إِيَّاكَ وَ كَثْرَةَ الضَّحِكِ، فَإِنَّ كَثْرَةَ الضَّحِكِ تَتْرُكُ الْعَبْدَ حَقِيراً يَوْمَ الْقِيَامَةِ»؛ فرزندم! زنهار از خنده بسيار؛ چون زياد خنديدن، بنده را در روز قيامت حقير (فقير) می‌کند. (قرب الإسناد، ص 69). امام صادق (ع) فرموده است: «كَم مِمَّن كَثُرَ ضِحكُهُ لاعِباً يَكثُرُ يَومَ القِيامَةِ بُكاؤهُ و كَم مِمَّن كَثُرَ بُكاؤهُ على ذَنبِهِ خائفاً يَكثُرُ يَومَ القِيامَةِ في الجَنَّةِ سُرُورُهُ و ضِحكُهُ»؛ چه بسيار كسانى كه از روى لهو، بسيار می‌خندند و در روز قيامت بسيار گريانند و چه بسيار كسانى كه بر گناهان خويش بسيار می‌گریند و ترسانند، امّا روز قيامت در بهشت، بسيار شادمان و خندانند. (عيون أخبار الرضا عليه السلام، ج 2: 3).
نتیجه:
در این فراز از روایت همّام، امام علی (ع) ویژگی دیگری از مؤمن را بیان می‌کند: «اگر بخندد، نمی‌شکند». خنده مؤمن نه بی‌ادبانه است، نه پر صدا، نه تمسخرآمیز و نه موجب بی وقاری مجلس. واژه «یخرق» ناظر به شکستن مرزهای ادب، حرمت دیگران و وقار درونی انسان است. در نگاه دینی، خنده پسندیده است، اما به شرطی که باوقار همراه باشد. احادیث متعددی از پیامبر (ص)، امام صادق (ع) و حضرت داود (ع) هشدار می‌دهند که قهقهه، خندهٔ بی‌جا یا زیاد، نشانهٔ جهل، موجب مرگ دل، محو ایمان و حقارت در قیامت است.
مؤمن حتی در سرور و شادی، مرز وقار را نگه می‌دارد و شأن خود و مجلس را حفظ می‌کند. خنده‌اش سبک‌سرانه و از روی لهو نیست، بلکه جلوه‌ای از آرامش و خردمندی اوست.
مؤمن واقعی، حتی در خنده نیز اهل مراقبت است. می‌خندد، اما نه با سبک‌سری. شاد است، اما شرافت و وقار خویش را حفظ می‌کند. خنده‌اش همچون گُل است، نه خنجر. نه کسی را می‌آزارد، نه شأن خود را پایین می‌آورد.
ادامه دارد