نشانه‌های مــؤمــن (26)
26. قَلِيلُ الْأَذَى: کم آزار است، در عمل به دیگران آزار نمی‌رساند.
قبل از همه ضروری است توضیح کوتاهی دربارهٔ «قلیل الاذی» داده شود و آن اینکه آیا منظور این است که مؤمن کم‌تر اذیت می‌کند؟ نکتهٔ ظریفی در تعبیر «قلیلُ الأذى» این است که از واژهٔ «قلیل» استفاده‌شده، نه «عدیم» یا «صفر». چرا؟ چون انسان مؤمن هم بشر و غیر معصوم است و ممکن در شرایط خاص دچار لغزش، عصبانیت یا سهل‌انگاری شود، ولی این حالات در او نادر و استثنایی است و اگر دچار لغزش شود، بلافاصله درصدد جبران آن برمی‌آید. در مقابل، انسان غیر مؤمن یا منافق، ممکن است عادت به آزار رساندن داشته باشد و از آن لذت ببرد یا آن را ابزار قدرت بداند.
علی‌اکبر دهخدا آزار را ایذاء، اذیت و آزار دادن را، رنج و درد و الم دادن و آزردن و اذیت کردن معنی می‌کند. (لغت‌نامه دهخدا، ج ۲: ۸۷).
از برجسته‌ترین صفات اخلاقی در منظومهٔ دین و حیات مؤمنانه، پرهیز از آزار رساندن به دیگران است. در فرهنگ دینی، آن‌کس که ایمان حقیقی دارد، نه‌تنها خود را از اذیت و آزار زبانی و رفتاری دیگران دور می‌دارد، بلکه در برابر آزار دیگران نیز صبور، بردبار و خویشتن‌دار است. این ویژگی، نشانهٔ تعامل مؤمنانه و نشانِ عینی از تعهد و پایبندی به اخلاق نبوی است.
واژهٔ «أذى» در زبان عربی به معنای هرگونه آزار و اذیت رساندن است، چه کوچک و چه بزرگ، چه بدنی و چه روانی. درآیات قرآن کریم و روایات معصومین (ع)، این مفهوم با حساسیت بسیار زیادی به‌کاررفته و نشانهٔ بی‌ایمانی یا ضعف ایمان معرفی‌شده است.
پیامبر اکرم (ص) فرموده است: «كُفَّ أذاكَ عنِ النّاسِ فإنّهُ صَدَقةٌ تَصّدَّقُ بها عَلى نَفْسِكَ»؛ به مردم‌آزار نرسان، كه بی‌آزاری صدقه‌ای است كه براى خودت می‌پردازی. (بحار الأنوار، ج ۷۵: ۵۴).
امام على (ع) می‌فرماید: «لا يَحِلُّ لِمُسلمٍ أن يُرَوِّعَ مُسلِماً»؛ بر هيچ مسلمانى روا نيست كه مسلمانى را به رعب و وحشت اندازد. (عيون أخبار الرضا، ج ۲: ۷۱).
امام زین‌العابدین (ع) می‌فرماید: «كَفُّ الأذى مِن كَمالِ العقلِ و فيه راحةٌ للبَدَنِ عاجِلاً و آجِلاً»؛ آزار نرساندن، نشانه كمال خرد است و مايه آسايش تن در دنيا و آخرت است. (تحف العقول: ۲۸۳).
امام صادق (ع) می‌فرماید: «مَن كَفّ يدَهُ عنِ النّاسِ فإنّما يكُفُّ عَنهُم يَدا واحدةً و يَكُفّونَ عنه أياديَ كثيرةً»؛ هر كه دست از آزار مردم بردارد، یکدست از آن‌ها نگه‌داشته و مردم دست‌های بسيار از [آزار] او نگه می‌دارند. (خصال: ۱۷).
و نیز آن حضرت فرموده است: «فازَ و اللّه ِ الأبرارُ، أ تدري مَن هُم؟ هُمُ الّذينَ لا يُؤذُونَ الذَّرَّ»؛ به خدا سوگند كه نيكان رستگارند. آيا می‌دانید آن‌ها چه كسانى هستند؟ كسانى كه آزارشان به مورچه‌ای نمی‌رسد. (تفسير قمّی، ج 2: ۱۴۶).
امام كاظم (ع) فرموده است: «ليسَ مِن أخلاقِ المُؤمِنينَ الغَشُّ و لا الأذى»؛ دغل‌کاری و آزار، از اخلاق مؤمنان نيست. (كافی ج 8: ۱۲۶).
نتیجه:
بنابراین، قلیل الأذى بودن، نشانهٔ مؤمن واقعی است؛ یعنی اگر هم گاهی به دلایلی طبیعی، خطا و لغزشی از او سر زد، یا کسی را رنجاند، کم‌ترین آسیب و کم‌ترین آزار از او صادر می‌شود و نه از روی عمد، قصد یا خباثت درون.
در زندگی فردی و اجتماعی، اگر انسان بخواهد میزان ایمان خود را محک بزند، یکی از معیارهای روشن، این است که بررسی کند دیگران از زبان، نگاه، رفتار و قضاوت او چه مقدار رنج می‌برند.
آیا اطرافیان از بودن در کنار او احساس آرامش دارند یا اضطراب؟
آیا خانواده، همکاران و شاگردان از تندی و تیزی‌های کلامی و رفتاری او رنج می‌برند؟
آیا در فضای مجازی با سخنان نیش‌دار یا توهین‌آمیز، دیگران را آزار می‌دهد؟
تمرین برای تقویت این نشانه: هر شب پیش از خواب، با خود بیندیشد: «امروز چه کسی را ـ ولو ناخواسته ـ آزردم؟»
اگر حتی یک مورد یافت، به اصلاح و جبران آن بیندیشد. این تمرین، انسان را به‌سوی صفت «قلیل الأذى» سوق می‌دهد.
ادامه دارد