زینب (س) در این خطبه، مردم کوفه را مورد خطاب قرار داده، به سبب تقصیر در ماجرای عاشورا و کوتاهی در یاریامام حسین(ع) نکوهش و سرزنش کرده و ازگناه بزرگ آنان سخن گفته است.

«أَمَّا بَعْدُ یا أَهْلَ الْکوفَةِ یا أَهْلَ الْخَتْلِ وَ الْغَدْرِ أَ تَبْکونَ فَلَا رَقَأَتِ الدَّمْعَةُ وَ لَا هَدَأَتِ الرَّنَّةُ»؛ امّا بعد: ای مردم کوفه! ای نیرنگ بازان، بی وفایان و پراکندگان! آیا به حال ما گریه می کنید، اشکتان خشک مباد، و ناله شما فروننشیند.

حضرت زینب (س) بعد از حمد و ثنای خداوند و درود فرستادن بر پیامبر(ص) و خاندان آن حضرت، در آغازین فراز سخنرانی خود، به نکته اشاره می کند: الف. بیان چند ویژگی مردم کوفه. ب. نفرین کوفیان. قبل از توضیح کلام آن حضرت، به پاسخ این سؤال اشاره نماییم که چرا زینب (س) مردم کوفه را مورد خطاب قرار داده و از لشکر جهل و جنون یزید و جنایات آنان سخنی به میان نیاورده است؟ در پاسخ به این پرسش می شود چند جهت را یادآور شد:

جهت اول: از ظاهر واقعه و ماجرای عاشورا در کربلا همه اطلاع داشتند که یزیدیان چه جنایت عظیمی را مرتکب شده اند؛ اما از ریشه ها و زمینه سازان آن بی اطلاع بودند، لذا زینب (س) به بیان ریشه ها و زمینه های آن پرداخته است.

جهت دوم: در شرایطی که مردم کوفه سر های شهدای کربلا را بر نیزه ها مشاهده می کردند و اسارت اهل بیت امام حسین(ع) به با چشم سر می دیدند، سخن گفتن از شهادت و اسارت اثر چندانی نداشت، حتی ممکن بود سخنان زینب (س) عکس العمل طبیعی و مظلوم نمایی در قبال جنایت تلقی شود.

جهت سوم: در چنین موقعیتی، اگر نامی از یزید، ابن زیاد، ابن سعد و شمر و دیگر قاتلان خون خوار برده می شد، قطعاً با عکس العمل شدید نظامیان مسلح روبرو گشته، جانِ زنان و کودکان اسیر به خطر می افتاد و خطابهٔ زینب (س) فوراً قطع می شد.

جهت چهارم: زینب (س) از ابتدای نهضت امام حسین (ع)در کنار برادرش حضور فعال داشته و از اهداف قیام او به خوبی آگاهی داشت. دیده بود که امام حسین (ع) تا آخرین لحظهٔ حیات خود برای آگاهی بخشی و بیدارسازی مردم تلاش می کرد.

به قول علامه اقبال لاهوری:خون او تفسیر این اسرار کردملت خوابیده را بیدار کرد

زینب (س) همان راه و روش برادر بزرگوارش را در پیش گرفته از فرصت های پیش آمده، برای آگاهی بخشیو بیدار کردن مردم به بهترین وجه ممکن استفاده نمود.

بیان چند ویژگی مردم کوفه

زینب (س) در بخش نخست این فراز، دو ویژگی(در برخی منابع سه ویژگی) مردم کوفه را بیان می کند. «یا أَهْلَ الْخَتْلِ وَ الْغَدْرِ»؛ ای نیرنگ بازان، بی وفایان و پراکندگان! اهل لغت این سه واژگان را چنین معنا کرده است: خَتْل: أی یطلب الدنیا بعمل الآخرة. (مجمع البحرین، ج 5: 363) دنیاطلبان به ظاهر دین دار!غَدْرُ: ضدُّ الوفاء بالعهد و ترک الوفاء. (لسان العرب، ج 5: 8) عهدشکنان بی وفا. خَذْل: رها کردن و یاری نکردن. (قاموس قران، ج 2: 234). به عبارت دیگر، زینب (س) کوفیان را مردمانِ دنیاطلبان متظاهر و نیرنگ باز، عهدشکنان بی تعهد معرفی می کند.

قابل ذکر است که منظور حضرت زینب(س) فضای عمومی و اکثریت است و الا در همان کوفه، شخصیت های امثالِ حبیب بن مظاهر، مسلم بن عوسجه و هانی بن عروه و دیگران نیز بوده اند.

به راستی، وقتی تاریخ و سرگذشت مردم کوفه مطالعه نماییم، تصدیق می کنیم که آن حضرت شناخت دقیق از خصوصیات اخلاقی و اجتماعی کوفیان داشته است. مردم کوفه، روزی پای خطابهٔ امام علی (ع) نشسته، دم از محبت ایشان می زنند، روز دیگر شمشیر بر روی ایشان می کشند تا حکمیت را بپذیرد. روزی با امام حسن مجتبی پیمان می بندند، روز دیگر، پیمان و تعهدشان را می شکنند، روزی دَم از محبت آل علی می زنند، روز دیگر در پای دارِ میثم تمّار هلهله و شادمانی می کنند، روزی با مسلم بن عقیل تعهد می سپارند، در فاصله ای نماز مغرب و عشاء تعهدشان را می شکنند! روزی برای حسین بن علی (ع) نامه می نویسند و از او دعوت می کنند، روز دیگر پیاده نظام یزید می شوند و نواده رسول خدا را ویاران باوفایش را سر می برند!

به همین دلیل است که زینب (س) اولین سخنان دردمندانهٔ خود را به این ویژگی ها اختصاص داده است.

ادامه دارد